Tochten van Hoop kaart Brusselse sociale problematiek aan

De problemen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn talrijk. Tochten van Hoop Brussel vzw probeert enkele daarvan aan te pakken door ze eerst en vooral bespreekbaar te maken. De initiatiefnemers nodigen ieder van ons uit om met hen mee te stappen door de achtergestelde wijken van de Brusselse gemeenten. De ‘arme sikkel’ of de ‘croissant pauvre’ bestrijkt de gemeenten Sint-Gillis, Anderlecht, Sint-Jans-Molenbeek, Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node. Ze kampen allemaal met een hoge bevolkingsdichtheid, een hoge concentratie aan immigranten, een hoge werkloosheidgraad, armoede en een hoge mate van vereenzaming. Wie mee stapt, wordt automatisch getuige van de sociale ongelijkheid in het Brusselse. De confrontatie met deze realiteit is soms hard. Pol Arnauts, voorzitter van Tochten van Hoop, is zich daarvan bewust, maar beschouwt dat schokeffect ook als een belangrijk deel van het opzet. Het zet aan tot actie.

De term ‘croissant pauvre’ is knap bedacht. Waarom treft de problematiek vooral de gemeenten  Sint-Gillis, Anderlecht, Sint-Jans-Molenbeek, Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node?

“Daar bestaat een historische verklaring voor. De getroffen wijken liggen dicht bij de Zenne. Het gaat om lager gelegen gronden die minder geschikt zijn voor bebouwing. Toen onze voorouders daar in 1827-1832 het kanaal Charleroi-Brussel aanlegden, vestigden verschillende industriële bedrijven zich langs dit traject. De arme arbeidersbevolking volgde en bouwde huizen vlakbij hun werk. Na de eerste vestigingsfase kreeg je vrij snel uitbreiding richting Sint-Gillis en Neder-over-Heembeek. De vorm van deze aaneensluitende arbeiderswijken lijkt op een sikkel of een croissant, vandaar de naam.”

Waar komt het idee van Tochten van Hoop vandaan?

“De vzw vond zijn oorsprong in de lokale werking van de Kristelijke WerknemersBeweging (KWB) Eensgezind Brussel Centrum. Zij organiseerden elk jaar een Kersttocht doorheen de Marollen. De priesters uit de binnenstad stippelden vervolgens een parallel wandelparcours uit met als rode draad de problematiek van de kansarmoede. Geleidelijk aan trok dit groepen stappers aan. Zij kwamen soms van ver, bv. uit West-Vlaanderen en Limburg. Door het grote succes, evolueerde het traject tot wijk- en thematische wandelingen, die ook Sint-Gillis en Kuregem (Anderlecht) aandoen.”

Wat kunnen de Tochten van Hoop betekenen voor andere steden en gemeenten?

“Brussel kampt met heel veel problemen, maar vindt meestal ook oplossingen. De Tochten van Hoop kunnen inspiratie bieden aan andere steden en gemeenten om op een andere manier te kijken naar wat er leeft in hun buurten en wijken. De sociale invalshoek staat voorop. We laten bezoekers kennismaken met verenigingen, organisaties en initiatieven die minder zichtbaar of gekend zijn, maar die zorgen voor de ontwikkeling van sociale netwerken en een stad op mensenmaat.”

Hoe komt een nieuwe tocht tot stand?

“Vaak stuurt de actualiteit het aanbod. Mensen die meestappen willen een meer genuanceerd beeld krijgen van wat er op het terrein gebeurt. Zo kwam de tocht ‘In het spoor van de asielzoeker’ recent tot stand en vernieuwden we ‘In Molenbeek’ na de aanslagen in Parijs. Maar het kan ook anders verlopen. De wandeling ‘Kuregem: allons les mauves, les blancs et les noirs’ ontstond naar aanleiding van een wedstrijd. De wedstrijdorganisatie Orbit ging op zoek naar de meest indrukwekkende gidsbeurt over racisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Onze wandeling draait rond racisme en een respectvolle, interculturele samenleving. Het paste perfect in de format.”

Naar verluidt, organiseren jullie elk jaar ongeveer 200 tochten. Om dit in goede banen te leiden moeten jullie over een uitgebreide kern beschikken? “Toch niet. In Brussel zijn we maar met acht. Vast personeel hebben we niet. We werken wel samen met een 10 à 15-tal gidsen en verschillende vrijwilligers. Op algemene vergaderingen komen gemiddeld 18 personen opdagen.”

Uit je antwoord leid ik af dat jullie ook elders in het land actief zijn.

“Dat was vroeger zo in elke provincie. Nu beschikken we hoofdzakelijk nog in Antwerpen (Stadspastoraal De Loods) en Brugge (Brugge, de andere kant) over een werking. We werken ook nauw samen met gelijkaardige, kleinschalige gidsenorganisaties. Enkele voorbeelden van partners zijn Scholen zonder Racisme, Studio Globo, Stapstad Jes, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Cactus & co. De werking van Tochten van Hoop kan je omschrijven als niet-toeristisch en inspirerend. We zoeken actief ontluikende, sociale initiatieven op en brengen de kracht van mensen of projecten in beeld.”

Hoe pakken jullie het aan om zoveel wandelaars aan te trekken.

“We zitten sterk verankerd in het verenigingsleven, scholen en OCMW’s. Daar gebeurt de reclame van mond tot mond. Elk jaar nodigen we trouwens een specifieke vereniging uit om deel te nemen aan de tochten. Zo stapten de Chiro, KVLV en Pasar al mee met ons. Nieuwe mensen of organisaties trekken we aan met onze jaarlijkse activiteiten zoals bijvoorbeeld de Erfgoedwandeling en de 1 mei-boottocht in Molenbeek.”

Tochten van Hoop is al een poosje actief in Brussel. Merken jullie al een zekere impact van jullie activiteiten?

“We dompelen elk jaar een tiental jongeren van 17 tot 24 jaar oud onder in de sociale realiteit van Brussel. We laten hen dan een week meedraaien binnen een sociaal project. Het opent hun ogen en zet hen aan tot verdere actie. Los van dit project, is onze onrechtstreekse impact groot. Elk jaar bereiken we ongeveer 3.000 personen die tijdens de wandeling oog krijgen voor de reële noden van de bezochte wijken.”

Wat zijn jullie troeven?

“Het engagement van onze vrijwilligers en de betrokkenheid van de gidsen. Daarnaast onderhouden we goede contact met de Brusselse gemeenten en de bestaande, sociale initiatieven. De samenwerking verloopt vlot. De Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) startte een project met Tochten van Hoop vzw op om mensen die in armoede leven of asielzoekers als ervaringsdeskundigen in te schakelen bij het uitwerken van de gidsbeurten. In Kuregem doorliepen al twee asielzoekers het vormingstraject om gids te worden. Als laatste troef moet ik uiteraard de deelnemers zelf vermelden. Zij zijn letterlijk onze wandelende reclame.”

Valkuilen?

“Ik zou het eerder hebben over moeilijkheden. De gezondheid van onze geëngageerde vrijwilligers is de achillespees. Bovendien is het niet altijd gemakkelijk om vraag en aanbod vlot op elkaar af te stemmen.”

Hoe ziet de planning eruit voor de komende maanden?

“Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wil het multiculturele karakter van Brussel in de verf zetten. Ze lanceren daarom een jaarproject rond het thema ‘diversiteit’, dat zal lopen van mei 2016 tot december 2017. Tochten van Hoop werkt daaraan mee. De actualiteit noopt ons er ook toe om de frequentie van ons wandelingenaanbod ‘In het spoor van de asielzoeker’ en de tocht ‘In Molenbeek’ op te trekken. Op de eerste zondag na Nieuwjaar organiseren we een Driekoningentocht (8 januari 2017): een traditie die meer en meer geïnteresseerden aantrekt. Elk jaar promoten we zo een wandeling uit ons aanbod. Voor 2017 kozen we de tocht ‘In het spoor van de asielzoeker’ uit. Deze start aan het Noordstation.”

Veel succes.

Het basisaanbod:

• Kuregem: allons les mauves, les blancs et les noirs - over racisme en een respectvolle interculturele samenleving. De wijk Kuregem ligt net buiten de Brusselse vijfhoek en is een uithoek van de gemeente Anderlecht. Beleidsmakers behandelden de wijk vroeger stiefmoederlijk. Hoewel de wijk nog altijd tal van uitdagingen heeft, verandert veel ten goede. De wandeling besteedt aandacht aan de jodenvervolging en de vernedering en uitsluiting van mensen met een migratieverleden. Tegenover deze negatieve elementen plaatst de organisatie mooie voorbeelden van samenwerken aan de opbouw van een geglobaliseerde stad.
• Kuregem: Verzet en deportatie. Tijdens de tweede wereldoorlog verzette Brussel zich op verschillende manieren tegen het naziregime. De Duitse bezetter deporteerde heel wat verzetsstrijders en joden naar respectievelijk concentratiekampen en uitroeiingscentra. Tijdens de wandeling in Kuregem ontdek je gedenktekens, monumenten en andere verwijzingen naar verzet en deportatie. Je brengt een bezoek aan het museum van de Belgische weerstand en/of het gedenkteken van de Belgische Joodse Martelaren.
• Kennismaking met de Islam (Dagtocht in Kuregem / of halve dag in de Noordwijk). Naast enige basisinformatie maken we kennis met de grote diversiteit binnen de Islam en met de manier waarop moslims in ons land leven. We doen dit aan de hand van enkele bezoeken in Kuregem aan moskeeën en andere plaatsen waar moslims samenkomen en laten hen zelf vertellen hoe ze hun geloof beleven.
• Molenbeek: een uitdaging vroeger en nu! In het oude centrum van Molenbeek is een nieuwe samenleving in de maak. Deze gemeente met een rijk industrieel verleden is nu op zoek naar een nieuwe bestemming. Jonge mensen met een migratieachtergrond, oude Brusselaars, Vlamingen die in een loft komen wonen, bouwen allemaal samen aan een nieuwe stad. De wandeling toont interessante initiatieven die inspelen op de woonproblematiek en op de hoge werkloosheid.
• In het spoor van een asielzoeker. Welke tocht maakt een asielzoeker bij zijn aankomst in België? Een aanschouwelijke les in 'gastvrijheid', in rechtvaardigheid en in menselijkheid. De afgelegde route is een confrontatie met mensen uit het warme zuiden en mensen uit het kille noorden.
• Moderne Begijnen. Het Brusselse Begijnhof had vroeger al een eigenzinnige en onafhankelijke reputatie. De openheid voor wie de maatschappij uitsluit en voor rechtelozen in het algemeen toont aan dat er iets van die rebelse geest is blijven hangen. Heel wat bekende projecten vonden hun oorsprong in het begijnhof. Denken we maar aan de bezettingen van de sans-papiers of de Chicago-boys. De tocht toont de strijd voor meer menswaardigheid en dit vanuit een evangelische bewogenheid.
• 7 werken van barmhartigheid. 2016 wordt het jaar van de Barmhartigheid. Een oude benaming voor hongerigen eten geven, zieken bezoeken, doden begraven, dorstigen laven… Heel wat dienstverlenende organisaties vertalen op een actuele manier de noden van alle tijden. Ze geven niet alleen een persoonlijke begeleiding aan mensen die in een moeilijke situatie zitten, maar zoeken ook naar langetermijnoplossingen en structurele antwoorden. De tocht is een moment van inspiratie voor wie structureel onrecht wil bestrijden.
• Noordwijk. De Noordwijk was ooit een groot dorp aan de rand van de stad. Grote verschuivingen deden zich voor vanaf de jaren 1960. Megalomane projecten verjaagden de oorspronkelijke bevolking en de wijk verloederde tot een uitgaans- en prostitutiebuurt. Nieuwe allochtonen en asielzoekers komen er nu terecht. De wandeling laat je kennis maken met tal van sociale initiatieven die deze mensen verwelkomen en helpen bij hun zoektocht naar een nieuwe thuis.
• De Echte Marollen. Een typische volkswijk, buiten de eerste stadsmuren, waar kansarmen, de vierde wereld, bejaarden en migranten samen proberen te leven met elkaar tussen antiquairs, restaurants en nachtclubs. De ‘sablonisering’ werpt zijn schaduw op de slachtoffers van onze welvaartstaat. De route laat je proeven van hoe het er echt aan toe gaat in de Marollen.

Andere tochten:

• Helden in Laken. In de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Laken ligt kardinaal Jozef Cardijn begraven. Hij was de stichter van de jeugdbeweging Katholieke Arbeiders Jeugd (KAJ) en de christelijke sociale arbeidersbeweging. In de crypte liggen de leden van het Koningshuis, die ook een ander gelaat aan Brussel wilden geven. Naast de kerk treffen we nog verschillende helden aan die verdienstelijk waren tijdens de vaderlandse geschiedenis. De tocht vertelt het verhaal van vroegere en hedendaagse helden. De focus ligt op armoedebestrijding, koninklijke daden en kajottersidealen in Brussel en bij uitbreiding de hele wereld.
• Bevrijdingstocht in Sint-Gillis. Mooie art nouveau-huizen van Horta verraden dat Sint-Gillis ooit een rijke gemeente was. Een paar decennia geleden stond het echter gekend als één van de armste gemeenten van het land, berucht om zijn grote gevangenis. De wandeling toont het gentrificatieproces (opwaardering van de wijk) dat nu loopt. Sint-Gillis is een toonbeeld van multiculturaliteit. De dagelijkse markt op het kerkplein zorgt bijvoorbeeld voor een kleurig en pittoresk spektakel.
• Ecotocht in Neder-over-Heembeek. Op de scheiding van de stad en het platteland kunnen we het gevecht ontwaren tussen een oprukkende stad en het behoud van de natuur. We krijgen tijdens een tocht door park en bos het verhaal over wat industrie en stadsuitbreiding teweegbrengen op vlak van mobiliteit, huisvesting en klimaatproblematiek. De gidsen toetsen deze uitdagingen aan de stellingen uit de nieuwe pauselijke eco-encycliek 'Laudatio si'.
• Ecofietstocht. Brussel liet ooit de kans liggen om de groene hoofdstad van Europa te worden. We fietsen een parcours af waarbij we zelf de oorzaken kunnen ervaren (fietsonvriendelijk, zwerfvuil, luchtverontreiniging, …). Maar ondertussen maakt het stadsbestuur samen met haar inwoners werk van een klimaatplan. Tijdens de fietstocht bezoeken we toekomstgerichte projecten, zoals een fietsherstellingsplaats met sociale tewerkstelling, kwalitatieve groene ruimten, stadsmoestuinen, passiefhuizen en cohousing projecten.
• Matonge: Congo in Brussel. Matonge, genoemd naar een wijk in Kinshasa, is vooral een veelkleurige ontmoetingsplaats voor Afrikanen. Tijdens de tocht besteden we aandacht voor ons koloniaal verleden, dat zichtbaar aanwezig blijft in de omgeving. Rond 1900 veranderde Leopold II Brussel tot een stad die meer en meer op Parijs moest lijken. Hij kon dit waarmaken dankzij het vele geld uit zijn privébezit 'Congo Vrijstaat'. Veel standbeelden en gebouwen in Brussel herinneren ons aan 'Belgisch Congo'.

Meer info:

• Tochten van Hoop Brussel
• Tochten van Hoop Antwerpen
• Tochten van Hoop Brugge