Bolzano maakt van fietsen een sterk merk

De Zuid-Tiroolse stad Bolzano organiseert jaarlijks een fietsfestival waarbij de verschillende wijken van de stad elkaar beconcurreren. Het is een knipoog naar een eeuwenoude Italiaanse traditie van competities tussen stadswijken waarvan de ‘Palio’ in Siena ongetwijfeld de bekendste is. Hoewel het fietsfestival ludiek bedoeld is, illustreert het treffend hoe in Bolzano op tien jaar tijd een ware fietscultuur is ontstaan.

Bolzano (of Bozen in het Duits) telt ongeveer 100.000 inwoners en is de hoofdstad van de Italiaanse autonome regio Zuid-Tirol. Door haar ligging in een dal en aan een belangrijke snelweg, had de stad vaak te kampen met luchtverontreiniging. Fietsen kwam al snel als alternatief voor het gemotoriseerd verkeer op de politieke agenda. Dat gebeurde al tijdens de jaren ’90 van de vorige eeuw, zij het een beetje bij toeval. Een gesloten spoorweglijn werd na lange politieke discussies vervangen door een fietspad in plaats van een autoweg. Het nieuwe fietspad lokte al gauw veel fietsers die zich snel, en ongehinderd door gemotoriseerd vervoer, konden verplaatsen. De vele fietsers die gebruikmaakten van de nieuwe fietssnelweg groeiden uit tot een kritische massa die bij het stadsbestuur meer faciliteiten voor fietsers bepleitte. Dat leidde ertoe dat het stadsbestuur in 1999 een masterplan fietsen opmaakte. De modal splitanalyse uit 2001 gaf verschillende aandachtspunten aan:

bijna alle stadsdelen zijn monofunctioneel: bv. residentieel, commercieel of industrieel. Multifunctionele stadsdelen zijn nodig om gemotoriseerd vervoer te verminderen.
het mobiliteitsbeleid is te veel op de auto gericht.
er is te weinig aandacht voor verplaatsingen tijdens de vrije tijd.
het mobiliteitsbeleid is enkel op de stad gericht en niet op de regio.
in sommige wijken ontmoedigt de slechte infrastructuur het fietsen.

De modal splitanalyse gaf ook aan dat het fietsgebruik 17% bedroeg. De stad mikte toen op een fietsgebruik van 30% tegen 2013. Dat streefcijfer wordt wellicht gehaald. De metingen uit 2012 gaven al een beloftevolle 29% aan. Dit succes is te wijten aan jarenlange investeringen in infrastructuur, een goede bewegwijzering en sterke marketing- en communicatiecampagnes.

Infrastructuur

Tussen 2001 en 2005 legde de stad een netwerk van fietspaden aan. De belangrijkste fietspaden zijn echte fietssnelwegen voor verkeer in beide richtingen die afgescheiden zijn van het gemotoriseerd verkeer en met een goed doordachte signalisatie (zie verder). De fietssnelwegen zijn ontworpen om snel en comfortabel op je bestemming te komen. Er is ook een secundair netwerk van fietspaden, gelegen langs openbare wegen. Het primaire netwerk van fietssnelwegen verbindt de belangrijkste attractiepunten van de stad met elkaar en met de buitenwijken. Het secundaire netwerk sluit op vele punten aan op het primaire netwerk en maakt andere voorzieningen zoals sportcentra en parken vlot bereikbaar met de fiets. Naast de fietspaden zijn er ook andere voorzieningen voor fietsers:

parkings en stallingen. Het hoge aantal fietsen zorgt wel voor stallingsproblemen in de smalle straatjes in het centrum van de stad.
fietspompstations verspreid over het fietsnetwerk.
laadpalen voor elektrische fietsen.
fietsverhuur.

Signalisatie

Het vlotte fietsverkeer is niet enkel te danken aan de vaak uitstekende fietspaden maar ook aan de signalisatie. Verschillende routes zijn gemarkeerd met een eigen kleur. Die signalisatie heeft veel weg van de signalisatie in metro’s waarbij aansluitingen op andere routes staan aangeduid. Ook belangrijke attractiepolen zoals de bibliotheek, musea, … staan als halte op de kaart aangeduid. In de stad zijn er ook verschillende infopunten met kaarten en informatie over de omgeving. Marketing en communicatie De infrastructuur en signalisatie maken het fietsen in Bolzano vlot, snel en aangenaam. Die elementen worden ook weergegeven in de huisstijl en campagnes van het fietsbeleid. Zo is het logo heel herkenbaar en makkelijk te associëren met fietsen, het drukt snelheid uit en heeft dezelfde kleuren als die van het stadsbestuur. Ook de baseline is heel simpel: ‘Bici Bolzano/Fahrrad Bozen’. De promotie van het fietsen gebeurt via verschillende communicatiedragers:

reclameborden verspreid over de stad, affiches op bussen, en billboards op huizen en andere gebouwen.
postkaarten.
de fietsbarometer, een fietstelpaal met een display dat het aantal fietsers weergeeft. De fietsbarometer was een succes in Bolzano. In minder dan een jaar reden een miljoen fietsers langs. Dat had ook een sensibiliserend effect naar de stadsbestuurders die de mijlpaal vierden met een evenement.
evenementen zoals ‘notte in bici’ (nachtevenement) en een tweedaags fietsfestival met o.a. een competitie tussen de wijken van de stad.
doelgroepgerichte campagnes en maatregelen zoals Park & Bike voor bezoekers en pendelaars, spots in bioscopen voor jongeren, schoolstraten (waarbij de straten van basisscholen aan het begin en het einde van de schooldag afgesloten worden voor gemotoriseerd vervoer), fietslessen voor migranten, ...

Actoren

Stad Bolzano/Bozen
Ökoinstitut (consultancybureau gespecialiseerd in mobiliteit)
Helios (communicatiebureau)
Champ-project (gecoördineerd door het bureau Traject, gefinancierd door Europese Unie met cofinanciering door de Vlaamse overheid (MOW)).

Maatschappelijke meerwaarde

Veiliger verkeer.
Minder CO2-uitstoot.
Gezondere bevolking.

Leerpunten

De stad Bolzano/Bozen is erin geslaagd om fietsen attractief te maken door ervoor te zorgen dat fietsers zich snel en veilig kunnen verplaatsen en dat in een aangename omgeving. Doordachte en jarenlange investeringen ten voordele van fietsers maakten dat mogelijk.
De campagnes van Bici Bolzano zorgen ook voor een fietscultuur die de stedelingen samen delen.

Overdraagbaarheid naar Vlaanderen

Hoewel de concrete maatregelen van de stad Bolzano Vlaamse steden kunnen inspireren, is vooral een consequent en doorgedreven beleid ten voordele van het fietsen en de noden en wensen van fietsers van belang. (zie ook ons artikel over Brugge).
De marketing en communicatie kan een inspirerend voorbeeld vormen voor Vlaamse steden. Vlaamse steden lijken hun promotie als fietsstad nog te veel te beperken tot hun website. Het is wel belangrijk op te merken dat de campagnes van Bolzano succesvol zijn omdat vooral de infrastructurele maatregelen de beleving van het fietsen in de stad positief maken. In het kader van het Champ-project neemt een vertegenwoordiger van de stad Turnhout in oktober deel aan een workshop over fietsmarketing en –communicatie in Bolzano.
Bolzano legde een link tussen recreatief fietsgebruik en functioneel fietsgebruik. Ook in wielergek Vlaanderen kan deze link gelegd worden.